ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ΔΙΑΤΡΙΒΕΣ


Γκουτσιουκώστα, Ζησούλα

Η ψηφιακή αφήγηση ως διδακτικό εργαλείο στο μάθημα της λογοτεχνίας

(Θεσσαλονίκη, 2020)

Η παρούσα εργασία συνιστά την πρώτη απόπειρα συστηματικής διερεύνησης της αξιοποίησης της ψηφιακής αφήγησης (digital storytelling) στη λογοτεχνική εκπαίδευση. Πρόκειται για την καταγραφή και ανάλυση των δεδομένων μιας έρευνας-δράσης, με στόχο τον έλεγχο και την ανάδειξη του σύνθετου και δυναμικού παιδαγωγικού ρόλου, τον οποίο μπορεί να λάβει η ψηφιακή αφήγηση ως καινοτόμο εκπαιδευτικό εργαλείο σε ένα σύγχρονο μάθημα λογοτεχνίας. Η εργασία συνιστά πεδίο τομής θεωρητικών προσεγγίσεων από το χώρο της λογοτεχνικής εκπαίδευσης, των πολυγραμματισμών και του κριτικού γραμματισμού με τη συζήτηση γύρω από τη χρήση της ψηφιακής αφήγησης στην εκπαίδευση. Η έρευνα, η οποία ακολουθεί τη σπειροειδή εξέλιξη της έρευνας δράσης διήρκεσε τρία χρόνια και πραγματοποιήθηκε σε δημόσιο γενικό λύκειο αγροτικής περιοχής της περιφέρειας Θεσσαλίας. Κατά τη διάρκεια της έρευνας, η ψηφιακή αφήγηση δοκιμάστηκε πολλαπλά. Ενσωματώθηκε σε όλες τις φάσεις του μαθήματος της λογοτεχνίας και χρησιμοποιήθηκε τόσο από την εκπαιδευτικό-ερευνήτρια, όσο και κυρίως από τους ίδιους τους μαθητές ως εναλλακτική των καθιερωμένων σχολικών εργασιών. Επιχειρήθηκε η σύνδεση μιας ποικιλίας δραστηριοτήτων από κάθε φάση της διδασκαλίας με τη δημιουργία διαφορετικών τύπων ψηφιακών αφηγήσεων και συγκεντρώθηκαν συνολικά 40 μαθητικές ψηφιακές ιστορίες. Στη διατριβή προτείνεται ένα αναλυτικό πλάνο σταδίων δράσης και αναστοχασμού, υπό το πρίσμα της παιδαγωγικής των πολυγραμματισμών, για την υλοποίηση ενός εργαστηρίου ψηφιακής αφήγησης στο μάθημα της λογοτεχνίας και κατατίθεται μια νέα μεθοδολογική πρόταση για την ανάλυση της ψηφιακής αφήγησης, η οποία συνδυάζει την πολυτροπική ανάλυση και την κοινωνική σημειωτική με τη θεματική ανάλυση.


Καρανταΐδου, Σταυρούλα

Γλωσσική διδασκαλία στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου με βάση την κατανόηση και παραγωγή κειμένων: Μια διδακτική παρέμβαση

(Θεσσαλονίκη, 2020)

Ο γραμματισμός ως φαινόμενο λειτουργεί ταυτόχρονα στην επικοινωνία και στη σκέψη των ανθρώπων. Κατά συνέπεια η διδασκαλία του απαιτεί συνθετική προσέγγιση της κοινωνικής και γνωστικής διάστασής του. Σε αυτό το πλαίσιο η διδασκαλία του γλωσσικού γραμματισμού στο σχολείο είναι αναγκαίο να επικεντρώνεται στην επικοινωνία στοχεύοντας στην κατανόηση και παραγωγή προφορικών και γραπτών κειμένων και παράλληλα αναπτύσσοντας τους επιμέρους παράγοντες από τους οποίους εξαρτώνται αυτές οι ικανότητες. Στη λογική αυτή οι υπάρχουσες γνώσεις, οι εμπειρίες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών, χρειάζεται να αποτελούν την αφετηρία της διδασκαλίας και με βάση αυτά να αναπτύσσεται η θεματική και γλωσσική γνώση τους σε συνεργατικό πλαίσιο με τη χρήση αυθεντικών κειμένων. Τα στοιχεία αυτής της θεώρησης για τη διδασκαλία του γλωσσικού γραμματισμού καταγράφονται σε σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις για την πρώτη σχολική ηλικία. Ωστόσο, τα στοιχεία αυτά δεν αξιοποιούνται στο ελληνικό σχολείο και ειδικότερα στην προβλεπόμενη από το αναλυτικό πρόγραμμα γλωσσική διδασκαλία για την πρώτη τάξη του δημοτικού. Το γλωσσικό μάθημα στην τάξη αυτή εξαντλείται στη διδασκαλία των γραμμάτων με κυρίαρχη την αναλυτικοσυνθετική μέθοδο και δεν στοχεύει στην επικοινωνία. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η παρουσίαση μίας εναλλακτικής διδακτικής πρότασης για τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Η πρόταση αυτή στηρίζεται στη συνθετική θεώρηση για τη διδασκαλία του γλωσσικού γραμματισμού και στην αξιοποίηση στοιχείων από τις σύγχρονες προσεγγίσεις για τη διδασκαλία της γλώσσας. Η παρούσα έρευνα εφαρμόστηκε για ένα χρόνο σε τμήμα πρώτης τάξης πειραματικού δημοτικού σχολείου και ακολούθησε τη μεθοδολογία της έρευνας δράσης. Τα αποτελέσματά της ανέδειξαν α) τις αρχές και τα στοιχεία των γλωσσικών προσεγγίσεων που αξιοποίησε, β) τους στόχους που τέθηκαν για την ανάπτυξη της θεματικής και γλωσσικής γνώσης των παιδιών, τους στόχους οργάνωσης και λειτουργίας της τάξης καθώς και την εξέλιξη αυτών των στόχων, γ) το είδος των δραστηριοτήτων καθώς και το υλικό που αξιοποιήθηκε, δ) τις μορφές οργάνωσης και λειτουργίας της τάξης και τη λειτουργία τους, ε) τις προϋποθέσεις εφαρμογής της παρούσας παρέμβασης, στ) τα σημεία διαφοροποίησής της από την προβλεπόμενη διδασκαλία και ζ) τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν στα παιδιά που εφαρμόστηκε. Συμπερασματικά, η σημασία της παρούσας έρευνας έγκειται σε τρία σημεία. Πρώτον, στην υλοποίηση μιας συνθετικής προσέγγισης για τη διδασκαλία του γραμματισμού. Δεύτερον, στην επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων συγκριτικά με τα αυτά που προβλέπονται από το αναλυτικό πρόγραμμα. Τέλος, στην ανάδειξη ενός διαφορετικού από τον παραδοσιακό ρόλο του εκπαιδευτικού.


Δαλακλή, Χρυσάνθη

Εφαρμογή της εξισορροπημένης προσέγγισης στη διδασκαλία της γλώσσας στην α΄ τάξη του δημοτικού σχολείου: μια διδακτική εφαρμογή

(Θεσσαλονίκη, 2020)

Τα τελευταία χρόνια η έρευνα στο πεδίο του γραμματισμού στη διεθνή βιβλιογραφία, οδήγησε στον επαναπροσδιορισμό τόσο του περιεχομένου του όρου, όσο και των μεθόδων διδασκαλίας της γλώσσας στο δημοτικό σχολείο, με αποτέλεσμα τη δημοσίευση εργασιών με αξιόλογες προτάσεις. Ωστόσο, σε αντίθεση με τη διεθνή βιβλιογραφία, οι προτάσεις για τη διδασκαλία της γλώσσας στην α΄ τάξη του δημοτικού σχολείου στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, αποτελούν ένα μικρό μέρος, αφού εδώ και δεκαετίες εξακολουθεί να είναι κυρίαρχη μία συγκεκριμένη μέθοδος, η αναλυτικο-συνθετική, εξαιτίας της παγιωμένης αντίληψης ότι η διδασκαλία των γραμμάτων και της ικανότητας αποκωδικοποίησης είναι ο βασικός στόχος της διδασκαλίας. Η εξισορροπημένη προσέγγιση (Balanced), αποτελεί μια αξιόλογη πρόταση, η οποία χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια στη διδασκαλία της γλώσσας σε Αναλυτικά Προγράμματα τόσο των ΗΠΑ, όσο και των ευρωπαϊκών χωρών. Σκοπός της παρούσας έρευνας, ήταν η αξιολόγηση της εφαρμογής της εξισορροπημένης προσέγγισης, στη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος στην α΄ τάξη του δημοτικού σχολείου, προκειμένου να αποτιμηθεί η δυνατότητα εφαρμογής της στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε ακολουθώντας τη μεθοδολογία της έρευνας δράσης, μέσω μιας πορείας συνεχών επάλληλων κύκλων, κατά την οποία, κάθε κύκλος οδηγεί στον επόμενο, με βάση τον επαναπροσδιορισμό του σχεδιασμού, μέσα από το πρίσμα της αυτοκριτικής και του αναστοχασμού. Ο σχεδιασμός βασίστηκε στις προηγούμενες γνώσεις, τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των παιδιών, με σεβασμό στο κοινωνικοπολιτισμικό τους υπόβαθρο. Όλα τα κείμενα οργανώθηκαν στο πλαίσιο θεματικών ενοτήτων με διαθεματική προσέγγιση της γνώσης και έμφαση ταυτόχρονα, σε όλα τα επίπεδα της γλώσσας, τόσο του προφορικού όσο και του γραπτού λόγου. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, η διδασκαλία περιλάμβανε στρατηγικές και δεξιότητες με συστηματικό τρόπο, πάντοτε όμως βασισμένες στην αρχή όλο-μέρος-όλο, με χρήση αυθεντικών κειμένων πλήρους νοήματος, μέσα σε ποικίλα πλαίσια επικοινωνίας. Τέλος, η οργάνωση της τάξης βασίστηκε στη λειτουργία ομάδων, με στόχο τη συνεργασία και την αλληλεπίδραση. Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας, επιβεβαιώνουν τη θέση που εκφράζεται στη βιβλιογραφία, ότι η εξισορροπημένη προσέγγιση, μπορεί να εφαρμοστεί στη διδασκαλία της α΄ τάξης του δημοτικού σχολείου και να συνεισφέρει θετικά στην κατάκτηση του γραμματισμού σε πολλαπλά επίπεδα ταυτόχρονα, συμπεριλαμβανομένων των γραφοφωνημικών αντιστοιχιών και της ικανότητας αποκωδικοποίησης. Ωστόσο, η διδασκαλία δεν σταματά στις ικανότητες αυτές, αλλά περιλαμβάνει ταυτόχρονα και την ανάπτυξη ικανοτήτων κατανόησης και παραγωγής κειμένων γραπτών και προφορικών, καθώς βασική επιδίωξη αποτελεί ο στόχος της ανταπόκρισης σε ανάγκες τόσο παρόντος όσο και του μέλλοντος.


Δράκογλου, Αναστασία

Διδακτική παρέμβαση με σημείο αναφοράς τη ρητή διδασκαλία στρατηγικών νοηματικής προσπέλασης ολοκληρωμένων αφηγηματικών κειμένων: μια μελέτη περίπτωσης μαθητών και μαθητριών της Β΄ τάξης του δημοτικού σχολείου

(Θεσσαλονίκη, 2021)

Η παρούσα μελέτη αποσκοπεί στη διερεύνηση των επιδράσεων της άμεσης και καθοδηγούμενης διδασκαλίας στρατηγικών νοηματικής προσπέλασης, στο επίπεδο της αναγνωστικής κατανόησης ολοκληρωμένων αφηγηματικών κειμένων από μαθητές και μαθήτριες της Β΄ τάξης του δημοτικού σχολείου. Πρόκειται για μια μελέτη περίπτωσης, η ολιστική φύση της οποίας αφενός επιτρέπει την οργάνωση και χρήση ποικίλων διδακτικών δράσεων και παρεμβάσεων μέσα στο συγκείμενο μιας πραγματικής τάξης και αφετέρου παρέχει τη δυνατότητα ενσωμάτωσης και δόμησης πάνω σε απρόσμενα γεγονότα και ανεξέλεγκτες μεταβλητές που χαρακτηρίζουν τις μοναδικές συνθήκες της τάξης αυτής. Λαμβάνοντας υπόψη τις θεωρητικές προτάσεις και τα μοντέλα που έχουν διατυπωθεί σχετικά με την καθοδηγούμενη διδασκαλία, ως μέθοδοι πρώιμης ισχυροποίησης ποικίλων ανώτερων λειτουργιών των νεαρών μαθητών, προτείνονται συγκεκριμένες μεταγνωστικές στρατηγικές, όπως η υποβολή προβλέψεων πριν την ανάγνωση, η υποβολή ερωτήσεων από τους μαθητές κατά τη διάρκειά της, η συναγωγή ποικίλων συμπερασμών και η περιληπτική αναδιήγηση των ιστοριών μετά το πέρας της αναγνωστικής διαδικασίας. Η πλαισιοθετημένη μελέτη που επιχειρείται συνίσταται σε ένα σύνολο διδακτικών μεθόδων και πρακτικών που στοχεύουν να μετασχηματίσουν τον τρόπο προσέγγισης των κειμένων από τους νεαρούς μαθητές και να βελτιώσουν τον έλεγχο της αναγνωστικής τους κατανόησης. Η συλλογή του ερευνητικού υλικού έγινε κατά το σχολικό έτος 2016-17 και βασίστηκε στο χρονολόγιο των γεγονότων, στην καταγραφή των συνομιλιακών συζητήσεων κατά την επεξεργασία και τη διαπραγμάτευση των κειμένων, στις δοκιμασίες αξιολόγησης με ερωτήσεις διαβαθμισμένης δυσκολίας πάνω στο περιεχόμενό τους και τις γραπτές και προφορικές περιληπτικές αναδιηγήσεις 9 μαθητών/τριών της Β΄ τάξης δημοτικού από ένα σχολείο της αγροτικής περιοχής του Ν. Σερρών. Το υλικό που προέκυψε αναλύθηκε συστηματικά με στόχο τη συνολικότερη αποσαφήνιση και επανεξέταση των τρόπων που ενδεχομένως η διδασκαλία στρατηγικών διαμεσολαβεί στο επίπεδο αναγνωστικής κατανόησης των μαθητών/τριών. Με βάση τις διαφορές στις επιδόσεις της αναγνωστικής κατανόησης στις προκαταρκτικές και τελικές δοκιμασίες αξιολογήθηκε το στοιχείο της «προστιθεμένης αξίας» των μετασχηματισμών της διδασκαλίας, με τα δεδομένα να αποτυπώνουν σαφή βελτίωση της αναγνωστικής κατανόησης των μαθητών, σε αντίθεση με τα αποτελέσματα στις προκαταρκτικές δοκιμασίες, όπου το επίπεδό της για την πλειοψηφία των μαθητών ήταν χαμηλού επιπέδου. Επιπλέον, η ενημέρωση αναφορικά με την αποτελεσματικότητα των στρατηγικών φάνηκε να ενισχύει τη μεταφορά και επανειλημμένη χρήση τους από τους μαθητές κατά τη διάρκεια επεξεργασίας αφηγηματικών κειμένων, συνεισφέροντας και ενισχύοντας ενυπόστατα την πρόοδό τους. Το εύρημα αυτό βρίσκεται σε συμφωνία με ευρήματα άλλων ερευνητών που αποφαίνονται ότι μια διδασκαλία καλά σχεδιασμένη και βασισμένη στη διδασκαλία στρατηγικών μπορεί να αποδειχθεί ένα ωφέλιμο πλαίσιο διδασκαλίας για τους μαθητές, το οποίο θα πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν νωρίτερα κατά τη φοίτησή τους στο σχολείο. Κατά συνέπεια, αναδύθηκαν νέες προτάσεις για τη διδασκαλία της γλώσσας στην πρωτοσχολική ηλικία.


Εμμανουηλίδου, Μαρία

Γραμματισμός στην ξένη γλώσσα μέσω της αξιοποίησης των εικαστικών τεχνών: Σχεδιάζοντας ένα αναλυτικό πρόγραμμα για τη διδασκαλία της Αγγλικής γλώσσας σε μαθητές/ήτριες της Στ’ δημοτικού θεμελιωμένο στο παράδειγμα των κριτικών πολυγραμματισμών

(Θεσσαλονίκη, 2021)

Η παρούσα έρευνα εστιάζει στην επίτευξη της κατάκτησης του γραμματισμού στην ξένη γλώσσα, καταδεικνύοντας την αναγκαιότητα αξιοποίησης ποικίλων μορφών αυθεντικών κειμένων και λόγου, ώστε η γλώσσα να διδάσκεται ολιστικά, να προάγεται η κριτική οπτική προσέγγιση και να αναδεικνύεται η σημασία άλλων συμβολικών συστημάτων, πέραν του γραπτού λόγου. Με αυτόν τον τρόπο απορρίπτεται το δομοκεντρικό μοντέλο διδασκαλίας, το οποίο έχει ως αφετηρία την προσέγγιση από κάτω προς τα πάνω (bottom up) και τη ρητή διδασκαλία της γραμματικής. Παράλληλα, μέσω των αποτελεσμάτων της έρευνας, παρουσιάζεται ένα μετασχηματισμένο μοντέλο διδασκαλίας το οποίο ασπάζεται τη διαφοροποιημένη διδασκαλία, εστιάζει στην κάλυψη των αναγκών όλων των μαθητών/τριών, ανεξαρτήτως γλωσσικού επιπέδου, επιδιώκει τη σύνδεση σχολικών με εξωσχολικούς γραμματισμούς και αναγνωρίζει την αναγκαιότητα κατανόησης μηχανισμών ανάγνωσης της εικόνας και νοηματοδότησης μέσω της οπτικής μεταγλώσσας.


Κομίνια, Ελένη

Η εικονογράφηση των σχολικών εγχειριδίων της ιστορίας του δημοτικού σχολείου ως ατραπός διαμόρφωσης εθνοπολιτισμικής και κοινωνικής συνείδησης: Η περίπτωση του σχολικού εγχειριδίου της Ε’ δημοτικού

(Θεσσαλονίκη, 2022)

Αντικείμενο της παρούσας διατριβής αποτελεί η κριτική οπτική ανάλυση μέρους του εικονογραφικού υλικού που εμπεριέχεται στο σχολικό εγχειρίδιο ιστορίας της Ε΄ δημοτικού προκειμένου να αναδειχθεί ο τρόπος με τον οποίο συμβάλλει στη διαμόρφωση συγκεκριμένης αντίληψης, εθνοπολιτισμικής και κοινωνικής ιδιαιτερότητας και συνειδητότητας, ώστε να προβάλλεται και να αναπαράγεται ως «φυσική» και δεδομένη. Στο θεωρητικό μέρος της εργασίας, παρουσιάζονται οι θεωρητικοί προσανατολισμοί πάνω στους οποίους εδράζεται η παρούσα μελέτη. Ειδικότερα, αφού επιχειρείται να γίνει διασάφηση βασικών όρων και εννοιών που σχετίζονται με το υπό πραγμάτευση θέμα, στη συνέχεια παρουσιάζονται τα νέα Διαθεματικά Ενιαία Πλαίσια Προγραμμάτων Σπουδών και Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών, όπως και το σχολικό εγχειρίδιο της Ε΄ τάξης, εστιάζοντας στη δομή, στο περιεχόμενο και στους σκοπούς διδασκαλίας της ιστορίας σχετικά με τη σχηματοποίηση εθνοπολιτισμικής συνειδητότητας, αλλά και οι βασικές αρχές της «οπτικής γραμματικής». Το ερευνητικό σκέλος της εργασίας περιλαμβάνει (α) την ειδολογική κατηγοριοποίηση του εικονογραφικού υλικού και την ανάδειξη της λειτουργικής του χρήσης, (β) την ποιοτική ανάλυση συγκεκριμένων εικόνων που εμπεριέχονται στο σχολικό εγχειρίδιο, «Ιστορία Ε΄ δημοτικού – Στα βυζαντινά χρόνια», εδραζόμενη στη μεταλειτουργική πραγμάτωση του νοήματος με έμφαση στην ανάδειξη της ιδεολογίας που απηχούν. Η ποιοτική ανάλυση του εικονογραφικού υλικού αναδεικνύει τη σημασία πραγμάτευσης των εικόνων ως φορέων ιδεολογίας και ατραπών διαμόρφωσης ενός πλαισίου «μικρο-κοινωνικών» ταυτοτήτων της πολιτισμικής και εθνικής συνειδητότητας, με αποτέλεσμα να καθίσταται αναγκαία η ανάδειξη του ρόλου των μαθητών/τριών ως κριτικά σκεπτόμενων πολιτών, προκειμένου να είναι σε θέση να αμφισβητούν την προβαλλόμενη και αναπαραγόμενη κάθε φορά ιδεολογία και να μην την αποδέχονται άκριτα ως φυσική και δεδομένη.


Μπουγατζέλη, Ευαγγελία

Ο Ιστός ως πεδίο γραμματισμού στην εκπαίδευση: Εκπαιδευόμενοι εκπαιδευτικοί και ιστοπληροφόρηση

(Θεσσαλονίκη, 2021)

Η παρούσα μελέτη εστιάζει στη διερεύνηση των πρακτικών αναζήτησης, αξιολόγησης και χρήσης ιστοπληροφοριών από εκπαιδευόμενους εκπαιδευτικούς, καθώς και των αντιλήψεων και γνώσεών τους σχετικά με την ιστοπληροφόρηση. Απώτερος στόχος είναι τα παρεχόμενα εμπειρικά δεδομένα να συμβάλουν στο σχεδιασμό και εφαρμογή εκπαιδευτικών παρεμβάσεων ώστε οι εκπαιδευόμενοι/ες να αναπτύσσουν κριτικές ικανότητες αξιοποίησης του Ιστού προς όφελος των μαθητών/τριών τους.


Φίστα, Γλυκερία

Γραμματισμός ενηλίκων μεταναστών σε διαπολιτισμικό περιβάλλον, ως κοινωνικο-πολιτική και πολυτροπική πρακτική – Μια παιδαγωγική προσέγγιση θεμελιωμένη στη θεωρία του Paulo Freire

(Θεσσαλονίκη, 2021)

Αντικείμενο της παρούσας έρευνας συνιστά η διαμόρφωση ενός προγράμματος γραμματισμού σε ενήλικες μετανάστες μαθητές/ήτριες με επίκεντρο τη θεώρηση της γλώσσας ως κοινωνικο-πολιτι[σμι]κής και πολυτροπικής πρακτικής, εδραζόμενου από τη μια πλευρά στην Παιδαγωγική του Freire και από την άλλη στους Κριτικούς [Πολυ]γραμματισμούς. Απώτερος στόχος είναι αφενός η χαρτογράφηση των πρακτικών γραμματισμού που αναπτύσσονται και πραγματώνονται σε μια διαπολιτισμική κοινότητα ενήλικων μεταναστών μαθητών/τριών, ως κοινωνικές, πολιτικές και πολυτροπικές πρακτικές κατά την ανάγνωση/θέαση πολυτροπικών/πολυμεσικών πηγών νοήματος και την παραγωγή πολλαπλών μορφών κειμένων, και αφετέρου η αξιοποίηση αυτών των πρακτικών ως αφετηρία μιας εξανθρωπίζουσας παιδαγωγικής για την εκ νέου «ανάγνωση» της καθημερινής και κοινωνικής πραγματικότητας όχι ως στατικής, αλλά ως μεταβαλλόμενης με στόχο τον μετασχηματισμό της.


Ζυγούρη, Μαρία

Η αναπτυξιακή πορεία ορθογραφικής απόδοσης θεματικών μορφημάτων και παραγωγικών επιθημάτων από παιδιά δημοτικού: μια συγχρονική μελέτη

(Θεσσαλονίκη, 2019)

Για να γράψει κάποιος ορθογραφημένα στην ελληνική γλώσσα χρειάζεται μορφολογική γνώση καθώς οι αντιστοιχίες μεταξύ φωνημάτων-γραφημάτων είναι πολλές. Οι μαθητές/τριες του δημοτικού συναντούν πολλές δυσκολίες κατά την απόδοση των θεματικών μορφημάτων και των παραγωγικών επιθημάτων ενώ αντίθετα τα κλητικά επιθήματα τα αποδίδουν σωστά σε υψηλό ποσοστό. Το ερώτημα που επιχείρησε να απαντήσει η παρούσα διατριβή είναι αν οι μαθητές/τριες του δημοτικού σχολείου έχουν μορφολογική γνώση που να τους επιτρέπει να χρησιμοποιούν τη μορφολογική στρατηγική κατά την απόδοση των θεματικών μορφημάτων και των παραγωγικών επιθημάτων. Επηρεάζει η συχνότητα εμφάνισης και ο βαθμός δυσκολίας των μορφημάτων την ορθογραφημένη γραφή τους; Ή η συχνότητα εμφάνισης ολόκληρης της λέξης είναι αυτή που επιδρά κυρίως στην απόδοσή τους; Σε ποιο τμήμα της λέξης σημειώνονται τα περισσότερα λάθη, α) στο θεματικό μόρφημα, β) στο παραγωγικό ή γ) στο κλιτικό επίθημα;


Παπαδημητρίου, Παναγιώτα

Ταυτότητες και γραπτός λόγος: διαπλέκοντας κειμενικές στρατηγικές σχολικού και ακαδημαϊκού γραμματισμού

(Θεσσαλονίκη, 2019)

Τα αντικείμενο της παρούσας έρευνας είναι η μελέτη των διαδικασιών που συντελούν στη διαμόρφωση της συγγραφικής ταυτότητας προπτυχιακών φοιτητών/τριών που εκπονούν κείμενα – πτυχιακές εργασίες – σημαντικά στο πλαίσιο του ακαδημαϊκού γραμματισμού. Η παρούσα μελέτη, υιοθετώντας μια κοινωνικο-πολιτισμική προσέγγιση, διερευνά τη διαδικασία (διάρκειας ενός έτους) συγγραφής πτυχιακών εργασιών που εκπόνησαν 6 φοιτήτριες κάτω από την ίδια επιβλέπουσα και τους παράγοντες που συνέβαλαν στην παραγωγή περισσότερο ή λιγότερο αποτελεσματικών κειμένων. Η ανάλυση ανέδειξε νέες κατηγορίες και προτείνει να υιοθετηθούν διασυνδέσεις των κειμενικών στρατηγικών με κοινωνικούς παράγοντες. Οι κειμενικές στρατηγικές που η ανάλυση ανέδειξε συνδέθηκαν με τις ταυτότητες των φοιτητριών. Αξιοποιώντας τη διάκριση ανάμεσα στις εγγράμματες-συγγραφικές και επιστημονικές ταυτότητες, η έρευνα δείχνει ότι η κατάκτηση εγγράμματων ταυτοτήτων επηρεάζεται καθοριστικά από τις επιστημονικές ταυτότητες των φοιτητριών, δηλαδή από το περισσότερο ή λιγότερο συνεκτικό πλέγμα θέσεων και παραδοχών για την εκπαίδευση που είχαν διαμορφώσει οι φοιτήτριες τα προηγούμενα χρόνια.


Γιωτοπούλου, Αικατερίνη

Ο κινηματογράφος ως κειμενικό είδος στο μάθημα της λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: μια πρόταση διδασκαλίας

(Θεσσαλονίκη, 2018)

Η εργασία έχει ως στόχο να τεκμηριώσει τη χρησιμότητα της παρουσίας του κινηματογράφου ως κειμενικού είδους στη διδασκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, στην προοπτική του κριτικού γραμματισμού. Επιδιώξαμε να εμπλέξουμε τους μαθητές σε διαδικασίες συγκρότησης νοήματος στo μάθημα της λογοτεχνίας μέσα από τη χρήση κινηματογραφικών ταινιών. Εφαρμόσαμε μια έρευνα-δράση και μελετήσαμε την ανταπόκριση των μαθητών σε δραστηριότητες στις οποίες συνυπήρχαν κινηματογραφικές ταινίες, τηλεοπτικές σειρές και λογοτεχνικά κείμενα. Μας απασχόλησε αν η ερμηνεία των μαθητών χαρακτηρίζεται από κριτική ματιά ή επιφανειακή ανάγνωση των κειμένων, αν οι μαθητές λαμβάνουν υπόψη το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο και αν κατανοούν τις τεχνικές και τις συμβάσεις των λεκτικών, οπτικοακουστικών και πολυτροπικών κειμένων αυτοτελώς ή και σε σύγκριση.


Κουνούπης, Κυριάκος

Η περίληψη στο πλαίσιο του σχολικού γραμματισμού: προβλήματα – προκλήσεις

(Θεσσαλονίκη, 2018)

Αντικείμενο της παρούσας έρευνας είναι η μελέτη των πρακτικών διδασκαλίας της περίληψης σε τάξεις Δημοτικών Σχολείων και η καταγραφή των προβλημάτων που οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν στην προσπάθεια μετάβασης από παραδοσιακές διδακτικές λογικές –σύμφωνα με τις οποίες η περίληψη παράγεται αποπλαισιωμένα και χωρίς σαφή επικοινωνιακό στόχο– σε πρακτικές που απαιτούν την κατανόηση και επεξεργασία της δομής και του νοήματος ολόκληρου του κειμένου αλλά και τη μελέτη πολλών κειμένων και τη σύνθεση πληροφοριών από πολλά κείμενα-πηγές. Λαμβάνοντας υπόψη τις θεωρητικές προτάσεις (ψυχογλωσσολογικές και κειμενοκεντρικές) που έχουν διατυπωθεί στη βιβλιογραφία σχετικά με τη διδασκαλία της περίληψης, καθώς επίσης και τη θεωρία των κειμενικών ειδών της σχολής της Αυστραλίας, η παρούσα μελέτη διερευνά και αναλύει με κριτικό τρόπο τις διδακτικές πρακτικές που χρησιμοποιήθηκαν σε δύο τάξεις, Δ΄ και Στ΄ Δημοτικού, μέσω των οποίων πραγματώνεται η πρόσβαση των μαθητών/τριών σε απαιτητικές στρατηγικές όπως είναι αυτές της σύνοψης και της σύνθεσης πληροφοριών από κείμενα-πηγές. Διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά παρήγαγαν με πιο αποτελεσματικό τρόπο κειμενικά είδη που απαιτούν σύνοψη πληροφοριών από αφηγηματικά κείμενα και με λιγότερο αποτελεσματικό κειμενικά είδη που εμπεριέχουν σύμπτυξη πληροφοριών από μη αφηγηματικά κειμενικά είδη.


Χατζηαθανασίου, Ανδρέας

Κατανόηση αυθεντικών μη αφηγηματικών κειμένων από παιδιά Ε’ και Στ’ τάξεων δημοτικού σχολείου: Μια ψυχογλωσσολογική προσέγγιση

(Θεσσαλονίκη 2017)

Η αναγνωστική κατανόηση αποτελεί σημαντικό πεδίο της έρευνας της ανάγνωσης. Σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα επιχειρούν να εντοπίσουν τους παράγοντες που κατέχουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη ή την αποτυχία της αναγνωστικής κατανόησης. Η έρευνα, ωστόσο, για την αναγνωστική κατανόηση δεν είναι αρκετά αναπτυγμένη σε ό,τι αφορά την ελληνική γλώσσα και ιδιαίτερα στα μη αφηγηματικά κείμενα. Στην παρούσα εργασία συμμετείχαν 87 παιδιά της Ε’ και Στ’ τάξης του δημοτικού σχολείου, τα οποία εξετάστηκαν σε εννέα έργα κατανόησης αυθεντικών μη αφηγηματικών κειμένων με στοιχεία περιγραφής (description), αναφοράς (report), περιγραφής διαδικασίας (description of procedure), επιχειρηματολογίας (exposition) και διαδικασίας (procedure).


Ξεφτέρη, Ελένη

Γραμματισμός στην πρώτη σχολική ηλικία με τη χρήση εναλλακτικών προσεγγίσεων: μια διδακτική παρέμβαση με βάση το από πάνω προς τα κάτω μοντέλο διδασκαλίας

(Θεσσαλονίκη, 2017)

Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να παρουσιάσει μια εναλλακτική διδακτική πρόταση για την κατάκτηση του αρχικού γραμματισμού, η οποία αφορά τις δύο πρώτες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου. Η έρευνα αναπτύχθηκε σε κύκλους ακολουθώντας τη μεθοδολογία της έρευνας δράσης. Δεν σχεδιάστηκε εξ’ ολοκλήρου από την αρχή αλλά αναπτύσσονταν σταδιακά, λαμβάνοντας υπόψη τα ενδιαφέροντα και τις κατακτήσεις των παιδιών. Για την ανάπτυξη αυτής της πρότασης χρειάστηκε η τροποποίηση του αναλυτικού προγράμματος αποσκοπώντας στη σύνδεση των διδακτικών αντικειμένων, μέσα από την ανάπτυξη θεματικών ενοτήτων, λαμβάνοντας υπόψη και τα ενδιαφέροντα των μαθητών. Διαφοροποιήθηκε επίσης η διδακτική μεθοδολογία και επιλέχθηκαν διδακτικές προσεγγίσεις του αρχικού γραμματισμού που έδιναν έμφαση στο νόημα, και ενέπλεκαν τα παιδιά με τη χρήση της γλώσσας σε κοινωνικές πρακτικές, επιδιώκοντας και την ταυτόχρονη κατάκτηση των απαραίτητων δεξιοτήτων. Υιοθετήθηκαν στοιχεία και πρακτικές που προτείνονται τόσο στην ολιστική προσέγγιση, όσο και στην επικοινωνιακή αλλά και στην θεωρία των κειμενικών ειδών.


Γαμβρού, Ειρήνη

Διαδίκτυο και λογοτεχνία: έρευνα αναγνωστικής συμπεριφοράς των χρηστών του διαδικτύου και αξιοποίησή της στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

(Θεσσαλονίκη, 2016)

Η εργασία ερευνά τον τρόπο που η ανάγνωση και η γραφή επαναπροσδιορίζονται στο διαδικτυακό χώρο. Η έννοια της ψηφιακής κοινότητας και οι ιδιαιτερότητές της, αν αυτή συγκριθεί με τις εκτός σύνδεσης κοινότητες, αναζητήθηκαν σε διαδικτυακές κοινότητες που έχουν ως κύρια ενασχόληση την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων. Με την αξιοποίηση της μεθόδου της πολυχωροθετημένης διαδικτυακής εθνογραφικής παρατήρησης συλλέχθηκε το πρωτογενές υλικό της έρευνας από δύο σημεία του παγκόσμιου ιστού στα οποία ασκείται η πρακτική της ανάγνωσης και της γραφής. Το πρώτο σημείο είναι η διαδικτυακή κοινότητα “Λέσχη του Βιβλίου” και το δεύτερο είναι ψηφιακή τάξη, η οποία δημιουργήθηκε στον παγκόσμιο ιστό και λειτούργησε σε δημόσιο Γυμνάσιο της Θεσσαλονίκης.


Γεωργόπουλος, Διονύσιος

Το γυναικείο φύλο στα λογοτεχνικά και αυτοβιογραφικά κείμενα της Πηνελόπης Δέλτα: γυναικείοι λογοτεχνικοί χαρακτήρες και έμφυλες αποτυπώσεις τους

(Θεσσαλονίκη, 2015)

Το φύλο στα λογοτεχνικά και αυτοβιογραφικά κείμενα της Πηνελόπης Δέλτα τα οποία περιλαμβάνονται στην έρευνα προσεγγίζεται μέσα από τη φεμινιστική αναθεώρηση της οπτικής της κυρίαρχης κουλτούρας για τη συγγραφέα και το έργο της. Η εστίαση της έρευνας σε επιμέρους “βουβές” ιστορίες, διαφορετικές από εκείνες που κυριαρχούν, δίνει τη δυνατότητα να αναδυθούν και να μελετηθούν νέα ζητήματα για το φύλο. Η Δέλτα αξιοποιεί και ταυτόχρονα υπερβαίνει την κυρίαρχη νόρμα. Διοχετεύει σε έναν επιμελημένο λογοτεχνικό λόγο τον προβληματισμό και τις σκέψεις της αναφορικά με τις γυναίκες, διαχειρίζεται όχι μόνο το παιδικό αλλά και το γυναικείο ακροατήριο, στο οποίο απευθύνεται με πρωτοποριακά για την εποχή της μηνύματα.


Γρόσδος, Σταύρος

Λογοτεχνία, Εικόνα και Κινηματογράφος στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Η συμβολή τους στην ανάπτυξη του πολυτροπικού γραμματισμού. Εικόνα και Δημιουργική Γραφή

(Θεσσαλονίκη, 2013)

Στα πλαίσια της έρευνας δράσης υλοποιήθηκε μία διδακτική πρόταση, στην οποία η λογοτεχνία, τα έργα ζωγραφικής και οι κινηματογραφικές ταινίες χρησιμοποιήθηκαν ως ερεθίσματα Δημιουργικής Γραφής στο προσυγγραφικό στάδιο, σε σχολικές τάξεις στις οποίες φοιτούν παιδιά προεφηβικής ηλικίας (τάξεων Δ΄, Ε΄ και Στ΄ του Δημοτικού Σχολείου), με την τεχνική της τροποποίησης και ανατροπής μοτίβων, και την ταυτόχρονη εφαρμογή δραστηριοτήτων οπτικοακουστικού γραμματισμού.


Μακρή, Δήμητρα

Η αξιοποίηση της «οπτικής γραμματικής» στη διδασκαλία της παραγωγής πολυτροπικών πληροφοριακών κειμένων σε μαθητές Στ’ τάξης του δημοτικού σχολείου

(Θεσσαλονίκη, 2013)

Η παρούσα εργασία εστιάζει το ερευνητικό της ενδιαφέρον στην παιδαγωγική αξιοποίηση μιας πτυχής της μεταγλώσσας της ‘οπτικής γραμματικής’ των Kress και van Leeuwen (1996/2006), η οποία συνίσταται από τις αρχές/συστήματα της κειμενικής μεταλειτουργίας, για την ανάπτυξη δεξιοτήτων σχεδιασμού πληροφοριακών πολυτροπικών κειμένων από μαθητές Στ’ τάξης Δημοτικού Σχολείου.


Καρασαββίδου, Ελένη

Παιδική λογοτεχνία και ετερότητα: Η εικόνα του άλλου στην ελληνική παιδική λογοτεχνία (1990-2005) – από τον Φολκλορικό “Εαυτό” στον Φολκλορικό “Άλλον”. Μια συγκριτική μελέτη

(Θεσσαλονίκη, 2012)

Στην παρούσα διατριβή μελετώνται οι τρόποι καταγραφής του (εθνοτικά) Άλλου στην ελληνική παιδική λογοτεχνία από το 1990- ως το 2005, εποχή κατά την οποία η Ελλάδα μετατράπηκε από κυρίως μονοπολιτισμική σε πολυπολιτισμική χώρα, αναζητώντας ταυτόχρονα και τους τρόπους καταγραφής του “δικού μας” προσώπου σε σελίδες μεταναστευτικής λογοτεχνίας. Χρησιμοποιείται μια σύνθετη μέθοδος ανάλυσης με επιλεγμένα δάνεια από την κοινωνική ψυχολογία και ανθρωπολογία, την διαπολιτισμική φιλολογία (Wierlacher) και τις μεθόδους ανάλυσης του Bachelar και του Genette, προκειμένου να μελετηθούν οι τρόποι αναπαράστασης του μετανάστη ήρωα σε βιβλία που παράχθηκαν/κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα (παιδικής και ενήλικης ως πόλο σύγκρισης) και συζητάτε τι σημαίνουν για τις ποικίλες αναδυόμενες στρατηγικές σε σχέση με την αφομοίωση, την απόρριψη ή την αποδοχή, όχι μόνο του “άλλου” μα κι ενός νέου “εαυτού”.


Κατσαρίδου, Μάρθα

Η μέθοδος της δραματοποίησης στη διδασκαλία της λογοτεχνίας

(Θεσσαλονίκη, 2011)

Βασική επιδίωξη της διατριβής ήταν η εφαρμογή του δημοσιευμένου αναγνωστικού προγράμματος Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο Σχολείο της Ομάδας Έρευνας για τη Διδασκαλία της Λογοτεχνίας σε μια τάξη Δημοτικού Σχολείου με τη χρήση της μεθόδου της δραματοποίησης. Οι αναγνωστικοί στόχοι αφορούσαν την αναγνώριση της αξίας της ανάγνωσης από τα παιδιά, τη νοηματοδότηση των κειμένων, την ανάκληση προσωπικών εμπειριών, τη βίωση κοινωνικών καταστάσεων και την αλλαγή στάσεων. Βέβαια, στόχοι τέθηκαν και αναφορικά με το δραματικό στοιχείο, εφόσον όλα τα παραπάνω προσεγγίστηκαν μέσω της δραματοποίησης.


Καλασαρίδου, Σωτηρία

Η διδασκαλία της ποίησης στο Γυμνάσιο: η ανταπόκριση των μαθητών και η ανάδυση της υποκειμενικότητάς τους

(Θεσσαλονίκη, 2011)

Κύριος στόχος της έρευνας είναι η διερεύνηση της συμμετοχής και διαμόρφωσης των υποκειμένων κατά και μέσα από τη διδασκαλία των ποιημάτων. Ειδικότερα διερευνάται: (α) κάτω από ποιες διδακτικές προϋποθέσεις μπορούν να επιδράσουν τα ποιητικά κείμενα στην ανάδυση στοιχείων της υποκειμενικότητας των μαθητών, (β) πώς ανταποκρίνονται οι μαθητές στη διδασκαλία της ποίησης, και (γ) ποια είναι η επίδραση της προσωπικότητας του εκπαιδευτικού στους μαθητές μέσα από τη διδασκαλία. H παρούσα ποιοτική εθνογραφική έρευνα, βασίζεται στο τρίπτυχο παρατήρηση – συνέντευξη – συλλογή μαθητικών γραπτών.


Χρονάκη, Άλκηστις

Η συμβολή της ανάγνωσης μυθιστορημάτων στη διαμόρφωση της υποκειμενικότητας των εφήβων

(Θεσσαλονίκη, 2010)

Κύριος σκοπός της έρευνας είναι η μελέτη της ανταπόκρισης των νέων αναγνωστών στα μυθιστορήματα που διαβάζουν. Για το λόγο αυτό οργανώθηκαν ομάδες ανάγνωσης εφήβων σε έξι βιβλιοθήκες του Δήμου Θεσσαλονίκης, οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα παρακολούθησης και καταγραφής της ανταπόκρισης των αναγνωστών χωρίς να περιορίζουν ή να προκαταβάλλουν την παραγωγή λόγου.


Γεωργίου, Χρήστος

Η συμβολή των νέων παιδαγωγικών αντιλήψεων και των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων στη διαμόρφωση του παιδικού βιβλίου στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου

(Θεσσαλονίκη, 2010)

Παρόλο ότι βασική στόχευση της έρευνας είναι η περίοδος του Μεσοπολέμου, η αφετηρία της τοποθετείται την εποχή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού όπου, όπως διαπιστώθηκε από την έρευνα, αναδύθηκε το παιδικό βιβλίο στο πλαίσιο των νεωτερικών αντιλήψεων για την παιδική ηλικία και στη συνέχεια εξελίχθηκε υπό το φως των εκάστοτε παιδαγωγικών αναζητήσεων. Η προσέγγιση του αναγνωστικού υλικού έγινε με τη γραμματολογική μέθοδο σε συνάρτηση με τις βασικές μεθοδολογικές αρχές του Νέου Ιστορικισμού, ενώ για την παραδειγματική ανάλυση, η οποία αφορά αφηγηματικά έργα του Μεσοπολέμου, αξιοποιήθηκαν τα μεθοδολογικά εργαλεία που μας προσφέρει η Νέα Κριτική.


Παπαγεωργίου, Αικατερίνη

Η ελληνική μυθολογία στην ελληνική παιδική λογοτεχνία: συγκριτική προσέγγιση της ελληνικής μυθολογίας.

(Θεσσαλονίκη, 2010)

Η έρευνα μελετά τις διασκευασμένες μυθολογίες για παιδιά, με πρωταγωνιστές θεούς και ήρωες, που εκδόθηκαν από Έλληνες κατά το 19o και 20ό αιώνα και τις ερμηνείες που προτείνουν, μέσα στο πλαίσιο της ελληνικής ιστορίας, της λογοτεχνικής και της ιστορίας της εκπαίδευσης και των ιδεολογιών που συνυφαίνονται μ’ αυτές. Η μέθοδος: Δύο είναι οι εκφάνσεις του ερευνητικού πεδίου∙ από τη μια, το παραδοσιακό μυθολογικό υλικό και από την άλλη, οι νεωτερικοί τρόποι προσέγγισης και διαχείρισής του. Για το λόγο αυτό η μεθοδολογική προσέγγιση στηρίχτηκε σε ένα συνδυασμό διαφορετικών μεθοδολογικών σχημάτων, που εκκινούν από τη θεωρία της παιδικής λογοτεχνίας (Stephens, Hunt, McGillis, Zipes), μεταπηδούν στη συγκριτική γραμματολογία (λαμβάνει υπόψη τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στα συγκρινόμενα στοιχεία, τα οποία, όμως, ανήκουν στο ίδιο σύνολο, J.P.Vernant) και προσεγγίζουν το μυθολογικό (διασκευασμένο) υλικό με τα μεθοδολογικά εργαλεία της αφηγηματολογίας, την τυπολογία του Genette, που δανείζεται από τη Θεωρία της Λογοτεχνίας.